Het Vincent van GoghHuis presenteert van 30 juli t/m 30 oktober 2022 de tentoonstelling ‘Dichter bij Vincent – Alledaagse voorwerpen in het werk van Vincent van Gogh’. De tentoonstelling is gebaseerd op onderzoek van kunsthistoricus Alexandra van Dongen naar de voorwerpen die Van Gogh heeft afgebeeld op zijn schilderijen. Haar studie heeft tal van nieuwe inzichten opgeleverd over Vincents werk. De expositie wordt vormgegeven door de kunstenaars André Smits & Monika Dahlberg en bevat diverse voorwerpen uit de nalatenschap van Van Gogh, uit de collecties van het Van Gogh Museum Amsterdam en Musée d’Orsay Parijs.
Vincent van Gogh beeldde vanaf het begin van zijn kunstenaarsleven tot en met zijn laatste levensjaar in Frankrijk veelvuldig alledaagse objecten af in zijn tekeningen en schilderijen. Ze figureren al in zijn vroegste werk in zijn interieurs met mensen die zich bezighouden met huiselijke werkzaamheden of op stoelen zittende figuren bij de haard. Later ook in zijn (bloem)stillevens, die hij vooral als kleur- en vormstudies beschouwde. Ze ontstonden vaak door gebrek aan geld om levende modellen te kunnen betalen. Enkele van zijn materiële attributen, zoals een Frans aardewerken likeurkannetje en een Normandische koperen melkkan, zijn dankzij Vincents schoonzus Jo van Gogh-Bonger in de collectie van het Van Gogh Museum in Amsterdam terecht gekomen en bewaard gebleven.
Niet eerder werden alle door Vincent afgebeelde alledaagse objecten nauwkeurig geïdentificeerd. Uit recent onderzoek van kunsthistoricus Alexandra van Dongen, conservator historische vormgeving van Museum Boijmans Van Beuningen, blijkt dat een precieze identificatie van Vincents objecten soms nieuw licht kan werpen op de mogelijke plaats van vervaardiging en de datering van zijn werk. Zo blijkt een doodeenvoudige aardewerken steelpan die voorkomt op Stilleven met aardappelsafkomstig uit het Zuid-Franse pottenbakkerscentrum Valuaties. Eerder werd aangenomen dat Vincent dit stilleven in Nuenen schilderde, maar door identificatie van de steelpan alsook technisch onderzoek naar het linnen doek blijkt Parijs 1886 de plaats en het moment van vervaardiging te zijn.
Voor zijn vertrek naar Frankrijk begon Vincent in Nuenen aan een serie stillevens in zijn atelier in de mangelkamer achter zijn ouderlijk huis. De afgebeelde gebruiksvoorwerpen geven een goed beeld van het Brabantse en ander keukengerei van dat moment. De aanwezigheid van dergelijke objecten in de keuken van Vincents moeder werd bevestigd door recente archeologische vondsten in de achtertuin van de pastorie. Soms leende Vincent antieke of bijzondere voorwerpen van de bevriende verzamelaar en amateurschilder Antoon Hermans, aan wie hij lesgaf. De identificatie van enkele antieke objecten, zoals een zestiende-eeuwse steengoed baardmankruik, wijzen op een herkomst van deze Eindhovense verzamelaar.
Op voorschetsen van De Aardappeleters is goed te zien welke objecten Vincent koos en bestudeerde voor zijn compositie. Het Nederlands Openluchtmuseum stelt voor de tentoonstelling een gelijksoortig exemplaar beschikbaar van de kenmerkende petroleumlamp die boven de tafel hangt, alsook in de interieurs van Nuenense wevers. Ook komen in Vincents werk vaak houten stoelen voor. Ze vormen zelfs het hoofdonderwerp van een tweetal schilderijen die hij als portretten beschouwde van Gauguin en hemzelf toen zij korte tijd samenwerkten in het Gele Huis in Arles. Veel van zijn befaamde Franse bloemstillevens tonen ‘vazen’ die oorspronkelijk niet als bloemenvazen waren bedoeld. Vincent plaatste zijn boeketten in uiteenlopende steengoed bierpullen, majolica kannen en apothekerspotten, koperen melkkruiken, faience lampetkannen en aardewerk voorraadpotten, die bedoeld waren voor het bewaren van ‘confit de canard’. De aanwezigheid van bepaalde typen objecten in Vincents werk zeggen vaak iets over de plaats en locatie waar hij ze naschilderde of verwijzen naar zijn artistieke inspiratiebronnen. Omdat Vincent zijn materiële modellen zeer naturalistisch portretteerde zijn ze vaak zeer goed te identificeren. Alexandra van Dongen richt onze ogen op kleine details, op voorwerpen waar we gewoonlijk geen acht op slaan, maar die wel bijzonder betekenisvol zijn om het werk van Van Gogh nog beter te doorgronden.
Expositie & publicatie
De tentoonstelling in het Vincent van GoghHuis vindt plaats naar aanleiding van de publicatie van het onderzoek van Alexandra van Dongen bij Uitgeverij Sterck & De Vreese, Eerder in 2021 bracht Van Dongen een maand door in het kostershuis in Zundert als ‘artist in residence’ om haar onderzoek voort te zetten en presenteerde ze in de kleine tentoonstelling ‘Dichterbij kom je niet’ al een deel van haar bevindingen over de Brabantse objecten in het werk van Van Gogh aan de hand van de archeologische vondsten uit de achtertuin van de pastorie in Nuenen, waarmee duidelijk werd aan de hand van welke voorwerpen Vincent het keukengoed van zijn moeder in verf vertaalde.
Samen met beeldend kunstenaars André Smits (Artist in the World) en Monika Dahlberg, die in juli en augustus 2022 een kunstenaarsresidentie in Zundert gaan doen, vertaalt Van Dongen haar onderzoek nu naar een expositie met teksten, tekeningen en collages op de wanden en een keur aan objecten, waardoor de schilderijen en de locaties waar Van Gogh heeft gewerkt zichtbaar worden. Centraal in de tentoonstelling staan objecten uit de nalatenschap van Vincent van Gogh, die in bruikleen worden gegeven door het Van Gogh Museum Amsterdam en Musée d’Orsay Parijs. Daarnaast worden archeologische vondsten uit de tuin van de pastorie te Nuenen getoond. Verder worden diverse objecten gepresenteerd die verwant zijn aan objecten in Van Goghs werk, zoals een ‘confit de canard’ pot van hetzelfde type dat hij gebruikte in zijn stillevens met zonnebloemen en een replica van de wilgenteenstoel die Vincent in Arles liet vervaardigen en waarop zijn modellen, zoals de postbode Joseph Roulin, poseerden. Deze replica wordt speciaal voor de tentoonstelling in het Van GoghHuis vervaardigd door de Zundertse stoelenmatter Rien Stuijts.
Mogelijk gemaakt dankzij: Mondriaan Fonds en Prins Bernhard Cultuurfonds
Lees ook: Adventures with Van Gogh
Luister naar interview met gastcurator Alexandra van Dongen op NPO Radio 1
