Vincents wortels

Verborgen achter een groot paneel, liggen de wortels van Van Gogh. Bijna volledig aan het zicht onttrokken voor inwoners en toeristen. Het ‘informatiepaneel’ werd tijdens een nog steeds durende strijd over eigenaarschap van de site daar pontificaal neergezet door de burgemeester van Auvers-sur-Oise. Erachter bevindt zich een traliehek op de erfscheiding ter bescherming, daar al langer geleden door de eigenaar van de grond (en daarmee de wortels) aangebracht. Voorbijgangers moeten het doen met foto’s en oude ansichtkaarten op het paneel. Door goede contacten met de eigenaar krijgen we toegang tot de site. Er is een krappe vijftig centimeter ruimte om tussen het hek en de wortels van Vincent te komen. De plek waar Van Gogh zijn laatste doek schilderde.

Ons gezelschap, bestaande uit Robert Zandvliet, Sabina Timmermans, Bart Brosens, Ron Dirven en ikzelf, hebben voldoende voer voor discussie over de (restanten van de) wortels. Al bukkend, buigend en strekkend moeten we stukje bij beetje de natuur in ons hoofd samen laten smelten met Van Goghs schilderij. Overduidelijk is er op de site een wortelbrug zoals die bij Van Gogh ook te zien is. Maar deze is in werkelijkheid een stuk vloeiender, langgerekter en meer mangrove-achtig. Het roept bij ons vragen op over de groeisnelheid van acacia’s. Het brengt ideeën teweeg over het ogenschijnlijk veranderende perspectief van de schilder. Verplaatste hij zijn doek? Maar ook wijzen we naar de wel en niet meer zichtbare elementen van het schilderij. Zwevende, slingerende wortels en groenpartijen die in het schilderij een prominente plek hebben voor en tussen de wortels, ontbreken nu vanzelfsprekend. Andere ‘ogen’ of knoesten in de stammen, zijn duidelijk te herkennen. De wens is de vader van de gedachte en ons geloof is groot dat we ons inderdaad op dezelfde plek bevinden als waar Vincent zijn laatste schilderij maakte.

De geschiedenis van de ontdekking van deze plek verliep als volgt: In 2012 ontdekt Louis van Tilborgh, senior onderzoeker bij het Van Gogh Museum, dat ‘boomwortels’ Van Goghs laatste schilderij is. Geschilderd op 27 juli 1890, de dag dat hij zich door de borst schoot, aan de gevolgen waarvan hij twee dagen later overleed. Bert Maes, dendroloog, onderschrijft de gedachte dat het schilderij hoogstwaarschijnlijk ergens in Auvers-sur-Oise geschilderd is. In 2020 ontdekt Wouter van der Veen, onderzoeker en wetenschappelijk directeur van het Van Gogh Instituut in Auvers-sur-Oise de precieze locatie door een ansichtkaart van deze plek uit 1912. In 2021 wordt door Thomas Reveau nog een foto uit 1907 ontdekt van dezelfde plek in een blog over Pontoise. Door deze foto worden de bomen geïdentificeerd als pseudo acacia’s. (Onthoud deze boomsoort) De foto dateert van 17 jaar na Van Goghs schilderij. In 2022 keert Bert Maes terug en onderzoekt het mysterie van de meest rechtse boomwortel op de site en die op het schilderij. Teio Meedendorp, senior onderzoeker bij het Van Gogh Museum, legt in 2022 een verband tussen het lichte stuk in de rechterbovenhoek van het schilderij en de restanten van de groeve die we vandaag de dag nog kunnen zien.

De wortels zijn hedendaagse kunstenaars nog steeds tot inspiratie, en vormen daarmee een mooi uitgangspunt voor een thematische tentoonstelling in het Van GoghHuis. Robert Zandvliet, die al eerder Vincents schilderij ‘boomwortels’ als vertrekpunt nam, en Sabina Timmermans, die tijdens een residentie in Zundert geobsedeerd aan de slag ging met de bovengrondse boomwortels van landgoed De Moeren, hebben in Auvers-sur-Oise op de plek waar Van Gogh schilderde getekend naar de wortels. Emmy Bergsma reisde al eerder af naar de site en werkte het uit in een groot schilderij. Zo worden de wortels van de meester in zijn geboortedorp Zundert verbonden met zijn boomwortels in het dorp waar hij ligt begraven.

Terwijl Robert en Sabina aan het tekenen zijn, vertelt Sarah Dekker van Van Gogh Europe ons wat meer over de geschiedenis van de plek en de wortels. In Auvers zijn veel wortelgroepen als deze. Er zijn steile hellingen en boomwortels vinden hun weg ondanks het afkalvende zand. Deze wortelgroep in het bijzonder was in het dorp bij vooral kinderen geliefd omdat ze lijkt op een olifant. Er werd op geklommen en gespeeld. ‘s Avonds was het een geliefde hangplek onder jongeren om samen te komen en er drugs te gebruiken. Dat laatste was de reden van de vorige eigenaar van de grond Dominique Janssens (eigenaar van Auberge Ravoux) om het te verkopen aan Jean-Francois en Helene Serlinger die woonden in het huis op het aangrenzende perceel. Zij plaatsten een hek en lieten min of meer bij toeval de in het dorp geliefde wortels intact.

De Serlingers zijn sinds de bekendwording van de site als erfgoed locatie aangemerkt en toegetreden als partner van Van Gogh Europe, dat hen helpt met het uitwerken van het plan van een kleine route door de tuin. Het pad werd vroeger al gebruikt door onder meer schapenhoeders als kortste route naar de velden waar Vincent Korenveld met kraaien schilderde. Van Gogh Europe steunt de Serlingers ook in hun strijd en wil de site terug in beeld te krijgen voor inwoners en toeristen.

Het is april en het toeristisch seizoen is net geopend. Het dorp waar Vincent stierf heeft de uitwerking van een bedevaartsoord. We doen een voorzichtige schatting van 500-1000 bezoekers per dag. Na twee dagen rond en tussen de acacia’s te hebben gedwaald en over boomwortels te hebben gedroomd, gaan we via het nog veel drukker bezochte Giverny (tuin met waterlelies van Monet) terug naar huis. Onderweg denken we aan wat Vincent schreef in januari 1889 ‘tijdens mijn ziekte zag ik elke kamer in het huis in Zundert terug, elk paadje, elke plant in de tuin, de uitzichten, de velden, de buren, het kerkhof, de kerk, onze moestuin erachter – tot aan het eksternest in een grote acacia op het kerkhof.’ Wij gaan bij thuiskomst direct op zoek naar de Zundertse acacia op het kerkhof. Binnenkort wordt er wellicht een nieuwe site ontdekt…